つれづれなる備忘録

日々の発見をあるがままに綴る

Texによる数式表現9~ベクトル解析

1. ベクトル解析のTex表現

 今回はベクトル解析に出てくるTex数式表現について取り上げる。大学初等の電磁気学流体力学などによく出てくる。

勾配表現

 3次元のベクトル空間を想定する。gradを含んだ表現は
[tex: \displaystyle \mathrm{grad}\psi=\left( \frac{\partial \psi}{\partial x}, \frac{\partial \psi}{\partial y}, \frac{\partial \psi}{\partial z}\right)]

 \displaystyle \mathrm{grad}\psi=\left( \frac{\partial \psi}{\partial x}, \frac{\partial \psi}{\partial y}, \frac{\partial \psi}{\partial z}\right)

gradは特にコマンドはないが、イタリック表現にならないように\mathrm{grad}とする。

ナブラ記号を含む場合は、

[tex:\displaystyle \nabla = \left( \frac{\partial}{\partial x}, \frac{\partial}{\partial y}, \frac{\partial}{\partial z}\right)]

\displaystyle \nabla = \left( \frac{\partial}{\partial x}, \frac{\partial}{\partial y}, \frac{\partial}{\partial z}\right)

コマンド\nablaを用いることで表現できる。

ラプラシアン記号Δ

 \displaystyle \Delta = \nabla^ 2=\left( \frac{\partial^ 2}{\partial x^ 2}, \frac{\partial^ 2}{\partial y^ 2}, \frac{\partial^ 2}{\partial z^ 2}\right)

単純にDelta記号\Deltaを用いる。

ポアソン方程式

[tex:\Delta \phi =-\dfrac{\rho}{\epsilon_0}]

\Delta \phi =-\dfrac{\rho}{\epsilon_0}

ダランベルシアン記号□

[tex:\Box = \Delta -\dfrac{1}{c^ 2}\dfrac{\partial^ 2}{\partial t^ 2}]

\Box = \Delta -\dfrac{1}{c^ 2}\dfrac{\partial^ 2}{\partial t^ 2}

特別なコマンドはないので\Boxを割り当てて用いる。クライン・ゴルドン方程式は

[tex: \displaystyle \left( \Box+\left( \dfrac{mc}{\hbar}\right)^ 2 \right) \phi (\mathbf{x},t)=0]

 \displaystyle \left( \Box+\left( \dfrac{mc}{\hbar}\right)^ 2  \right) \phi (\mathbf{x},t)=0

3. 発散・回転

発散を表すdivergent:divは

[tex:\mathrm{div} \mathbf{E}=\nabla\cdot\mathbf{E}=\dfrac{\partial E_x}{\partial x}+\dfrac{\partial E_y}{\partial y}+\dfrac{\partial E_z}{\partial z}]

\mathrm{div} \mathbf{E}=\nabla\cdot\mathbf{E}=\dfrac{\partial E_x}{\partial x}+\dfrac{\partial E_y}{\partial y}+\dfrac{\partial E_z}{\partial z}

gradと同じくmathrm{div}、太字は\mathbf{E}とした。

回転を表すrotation:rotはdivと同様に

[tex: \displaystyle \mathrm{rot}\mathbf{E}=\nabla \times \mathbf{E}=\left( \frac{\partial E_z}{\partial y}- \frac{\partial E_y}{\partial z}, \frac{\partial E_x}{\partial z}- \frac{\partial E_z}{\partial x},\frac{\partial E_y}{\partial x}- \frac{\partial E_x}{\partial y}\right)]

 \displaystyle \mathrm{rot}\mathbf{E}=\nabla \times \mathbf{E}=\left( \frac{\partial E_z}{\partial y}- \frac{\partial E_y}{\partial z}, \frac{\partial E_x}{\partial z}- \frac{\partial E_z}{\partial x},\frac{\partial E_y}{\partial x}- \frac{\partial E_x}{\partial y}\right)

マクスウェル方程式一式は、以前の複数行の数式で紹介した方法と今回のものを組み合わせて

<div> [tex: \begin{eqnarray} \left\{ \begin{array}{1} \mathrm{div}\mathbf{B} = 0 \\ \nabla \times \mathbf{E}+\dfrac{\partial \mathbf{B}(\mathbf{x},t)}{\partial t}=0 \\ \mathrm{div}\mathbf{D}=\rho (\mathbf{x},t) \\ \nabla \times \mathbf{H}(\mathbf{x},t)-\dfrac{\partial \mathbf{D}(\mathbf{x},t)}{\partial t}=\mathbf{j}(\mathbf{x},t) \end{array} \right. \end{eqnarray} ]</div>

 \begin{eqnarray} \left\{ \begin{array}{1}  \mathrm{div}\mathbf{B} = 0 \\ \nabla \times \mathbf{E}+\dfrac{\partial \mathbf{B}(\mathbf{x},t)}{\partial t}=0 \\ \mathrm{div}\mathbf{D}=\rho (\mathbf{x},t) \\ \nabla \times \mathbf{H}(\mathbf{x},t)-\dfrac{\partial \mathbf{D}(\mathbf{x},t)}{\partial t}=\mathbf{j}(\mathbf{x},t) \end{array} \right. \end{eqnarray}

atatat.hatenablog.com

4. 積分表現

勾配表現と比較して特に目新しいコマンドはないが、以下の積分に関する法則をTex表現で示す。

ガウスの定理は

[tex:\displaystyle \int_S \mathbf{E}\cdot \mathbf{n}\, dS=\int_V \mathrm{div}\mathbf{E}\, d^ 3x=\int_V \dfrac{\rho}{\varepsilon}\, d^ 3x]

\displaystyle \int_S \mathbf{E}\cdot \mathbf{n} \,dS=\int_V \mathrm{div}\mathbf{E}\, d^ 3x=\int_V \dfrac{\rho}{\varepsilon}\, d^ 3x

微小要素dSやd3xにスペースを少し入れるため\,を入れた。スペースなしだとと詰まりすぎる印象。

ストークスの定理

[tex: \displaystyle \oint_\Gamma \mathbf{B}\cdot d\mathbf{s}=\iint_S \mathrm{rot}\mathbf{B}\cdot d\mathbf{S}]

 \displaystyle \oint_\Gamma \mathbf{B}\cdot d\mathbf{s}=\iint_S \mathrm{rot}\mathbf{B}\cdot d\mathbf{S}